Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
Multatuli: ik heb veel geleden. Het pseudoniem van Eduard Douwes Dekker (1820-1887) is veelzeggend. Hij streed in zijn leven en met zijn boeken tegen allerlei onrecht, maar dat werd meestal niet gewaardeerd. Douwes Dekkers bekendste roman is Max Havelaar, of de koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij uit 1860. Het is een bijzondere roman, met verschillende verhaallagen en een aanklacht gericht aan de koning.
Douwes Dekker is niet zomaar een schrijver, zijn ideeën gaan verder dan wat met literatuur te maken heeft. Dat zie je al aan de aanklacht die Max Havelaar is. Ook in ander werk laat hij zijn visie op de maatschappij zien, kom je erachter welke standpunten hij inneemt over bijvoorbeeld religie, politiek en gedragsnormen. Ideeën, geschreven tussen 1862 en 1877, staat vol filosofische bespiegelingen. Een onderdeel van Ideeën is De geschiedenis van Woutertje Pieterse, een verhaal over een Amsterdams jongetje, gebaseerd op Douwes Dekkers eigen leven. Het gaat onder meer over opvoeding en over de invloed van allerlei bekrompen regels op een kind.
Misschien is niets geheel waar, en zelfs dàt niet.
(Multatuli Ideeën I)
Max Havelaar
Max Havelaar wordt wel gezien als de eerste moderne roman, vanwege de inhoud, maar ook vanwege de vorm. Douwes Dekker is kritisch over de Nederlandse maatschappij en is niet bang om dingen te schrijven die onrust zullen veroorzaken. Dat is juist zijn bedoeling. Maar ook de vorm van de roman is vernieuwend: Max Havelaar heeft verschillende vertellers en daarmee bestaat de roman uit verschillende verhalen, maar aan het eind vernietigt de auteur de romanwerkelijkheid door zijn personages te onderbreken en zelf het woord te nemen.
Max Havelaar is een bijzonder interessant boek en het is zeker de moeite waard om het eens te lezen. Voordat je dat doet, is het aan te raden wat meer over het verhaal en de achtergrond te weten te komen. Als je dat doet, snap je beter wat Douwes Dekker beoogde en je ziet ook de humor in het verhaal beter. Ook voor wie niet het hele boek wil lezen, is het interessant om meer over Max Havelaar te weten te komen. Begin in ieder geval met de informatie over het boek, de reacties erop en het gedachtegoed van Multatuli op deze website, maar er is nog veel meer te vinden!
Lees ook het vermakelijke fragment uit Max Havelaar waarin Multatuli zijn personages Droogstoppel en Stern tegenover elkaar zet – en waaruit Droogstoppels afkeer van de romantiek duidelijk blijkt.
Woutertje Pieterse
Het verhaal van Woutertje Pieterse is door Multatuli niet bedoeld als op zichzelf staand verhaal. Het is de geschiedenis van een jongetje, dat gebaseerd is op Douwes Dekker als kind. De geschiedenis staat tussen allerlei andere bespiegelingen en verhalen in Ideeën. Pas na Douwes Dekkers dood is De geschiedenis van Woutertje Pieterse als afzonderlijk boek verschenen. Eigenlijk was dat niet de bedoeling: het verhaal hangt sterk samen met alles wat er verder in de Ideeën stond. Hierover lees je meer in de inleiding bij het verhaal, daar vind je ook een samenvatting.
In Woutertje Pieterse worden allerlei ideeën van Multatuli over de maatschappij zichtbaar. Je ziet de afkeer van de manier waarop Wouter wordt opgevoed, de manieren en zeden die hem worden bijgebracht. Wouter is een beetje een romantische jongen, wat je bijvoorbeeld ziet aan zijn ‘Roverslied‘. Wouters meester en zijn moeder reageren geschokt op de vreemde, fantastische en gruwelijke dingen uit Wouters Roverslied.
En die buit
Is myn bruid,
My gekocht met m’n staal,
En ik voer, als een veêr, met my mee haar in ‘t zaal,
Naar de grot…– Hemelsche genade, wat wil-i in die grot uitvoeren?
Als de wind
Zoo gezwind,
Jaag ik voort met myn vracht,
En ik sla op haar schreien en kermen…– Och, gerechtige vrede, ‘t mensch kermt ‘r van!
