Opdrachten Verlichting

1. De Verlichting

Geef met behulp van de tijdlijn een uitleg van de volgende begrippen:

a) Optimisme
b) Pruikentijd
c) Didactisch-moralistisch tijdschrift
d) Ratio/rationalisme

Baruch Spinoza (1632-1677)

2. Durf te denken

Bekijk de eerste 10 minuten van het filmpje ‘Literatuurgeschiedenis 18e eeuw: Denken (1680-1700)’.

a) Baruch Spinoza wordt een gevaarlijke denker genoemd; hij wordt uit de Joodse gemeenschap in Amsterdam verbannen. Noem drie belangrijke controversiële ideeën van Spinoza én leg voor elk van die ideeën uit waarom de machthebbers er niet blij mee zullen zijn geweest.
b) In de 18e eeuw wordt er veel gediscussieerd. Waar en waarover?
c) Waarom wordt over deze vraag zo veel gediscussieerd?
d) Er wordt gesproken over een belangrijke perspectiefwisseling: doelen voor je leven na de dood in de hemel of voor je leven hier op aarde. Welke belangrijke begrippenparen uit Middeleeuwen en Renaissance horen ook alweer bij deze tegenstelling?
e) Waarom is het tijdschrift zo’n belangrijk nieuw genre in deze periode?

3. Justus van Effen

a) Bekijk het filmpje over Justus van Effen. Beschrijf in ongeveer 100 woorden wie Justus van Effen was en wat zijn belangrijkste ideeën waren.

Afbeelding bij het gedicht “Klagt van den kleinen Willem”

b) Van Effen sprak zijn ideeën vaak niet rechtstreeks uit, maar maakte ze duidelijk in een kort verhaal. Een voorbeeld van zo’n verhaal is ‘Thijsbuurs os’. Lees het fragment en leg uit welke mening Van Effen met dit verhaal uit.

4. Kinderliteratuur

a) Lees hier vier kindergedichten uit ‘Proeve van kleine gedichten voor kinderen’ van Hiëronymus van Alphen. Beredeneer waarom jij deze gedichten wel of niet een ‘kinderliteratuur’ zou noemen.
b) Leg uit waarom juist in de Verlichting boeken speciaal voor kinderen worden geschreven. Ga daarbij in op de ideeën over opvoeding.
c) Welke deugden worden er in de vier gedichtjes aangeprezen?
d) Lees het begin van het ‘Voorbericht’ van de ‘Proeve van kleine gedichten voor kinderen’. Welke woorden geven het duidelijkst aan dat Van Alphen tot de Verlichting behoort?

Zie daar enige kleine gedichten, ten behoeve van kinderen opgesteld. De maker weet zeer wel, dat hij, als dichter, daardoor weinig roem behalen kan, maar dat was ook zijn oogmerk niet. Hij bedoelde slechts enige nuttige waarheden zo in rijm voor te dragen, dat dezelve de kinderlijke vatbaarheid niet te boven gingen, en hij heeft ze zo klein gemaakt, opdat zij des te gemakkelijker, door enkel lezen, zouden kunnen in het geheugen geprent worden, zonder dat het nodig ware, dat ze van buiten geleerd werden, iets waar de maker zeer tegen is, en dat daarenboven, enkel door herhaald lezen, geschieden kan.

Hiëronymus van Alphen

5. Het imaginaire reisverhaal

Bekijk dit filmpje over imaginaire reisverhalen van het begin tot 4:10.

a) Wat is het doel van imaginaire reisverhalen?
b) Neem het onderstaande schema over en vul regel 1, 2 en 3 in:

c) Lees de informatie over het imaginaire reisverhaal ‘Reize door het apenland’ en vul regel 4 van het bovenstaande schema in.
d) Lees het fragment uit ‘Reize door het apenland’. Hoe wordt het afhakken van de staarten georganiseerd?
e) Wat is volgens jou de boodschap van de auteur in dit fragment?

6. Sara Burgerhart en de briefroman

Lees de informatie over en het fragment uit ‘De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart’.

a) Beschrijf kort wat er in het fragment gebeurt.
b) Sara vraagt zich af of zij zelf schuldig is aan de benarde situatie waarin zij zich bevindt. Waarom is zij volgens een achttiende-eeuwse lezer wel zelf schuldig?
c) Ook tegenwoordig raken mensen in zulke benarde situaties. Bedenk een geval waarin iemand zelf het idee heeft dat hem/haar niets te verwijten valt, maar waarin de maatschappij misschien vindt dat die persoon het er zelf naar heeft gemaakt. Wat vind jij daarvan?
d) Leg uit hoe het verlichtingsideaal van een goede opvoeding terugkomt in het fragment uit Sara Burgerhart.
e) ‘Sara Burgerhart’ is een briefroman. Zoek op wat een briefroman is en leg uit waarom de briefroman een revolutionair genre was.

7. Belangrijke genres in de Verlichting

Vul het onderstaande schema in op basis van je antwoorden op de voorgaande vragen.